Waarom kan deze crisis traumatisch voor verzorgenden zijn?

‘Omdat de psychische druk in deze tijd enorm is. Verzorgenden krijgen een band met hun cliënt, dus het heeft altijd een impact als deze overlijdt. Er sterven mensen in een verpleeghuis, dat weten verzorgenden. Maar als er door het coronavirus binnen een paar dagen vier bewoners overlijden, is dat veel om in een keer te verwerken. Datzelfde geldt voor de thuiszorg.’

Op wat voor manier is het voor verzorgenden in de VVT anders dan voor verpleegkundigen op een ic?

‘Het grote verschil zit hem in de beschermende kleding. Die is in de verpleeghuizen en thuiszorg nog niet altijd voorradig, waardoor verzorgenden met een extra stressfactor te maken krijgen: de angst om besmet te raken. Deze angst is groter als je wat ouder bent of door lichamelijke aandoeningen tot de risicogroep behoort. Plus de angst om hun cliënten te besmetten, en om hun naasten, zoals het gezin thuis te besmetten. Daarnaast moeten ze door het bezoekverbod opeens min of meer de plaats van de mantelzorger of familie innemen, wat ook voor een grotere belasting zorgt. Als je de hand vasthoudt van een stervende cliënt, omdat de dochter niet op bezoek durft te komen, is het aan de ene kant fijn dat je iets voor iemand kunt betekenen, maar aan de andere kant ook heel heftig. En dan heb ik het nog niet eens over de onzekerheid over de toekomst. Dat drukt heel zwaar op mensen.’

Blijkt dat uit onderzoek?

‘Ja: als iemand bijvoorbeeld ontslagen wordt, en zijn collega weet nog niet zeker dat hij mag blijven, dan is de ontslagen persoon er psychisch beter aan toe dan die collega. Want die weet waar hij aan toe is. Onzekerheid werkt slopend. Als je iets traumatisch meemaakt, dan is er een gebeurtenis, die je vervolgens gaat verwerken. Maar wanneer het onduidelijk is of er de volgende keer wéér zoiets gaat gebeuren, of hoe de situatie over een week gaat zijn, is de situatie extra zwaar voor verzorgenden. De psychische druk die zij voelen is een optelsom van factoren.’

Verschilt het per verzorgende of je hier een trauma van oploopt?

‘Jazeker. Maar liefst een op de drie mensen heeft, blijkens onderzoek,  een psychische stoornis. Dat kan iets kleins zijn waar je in het dagelijks leven weinig hinder van hebt, zoals hevige angst voor spinnen, maar het kan ook een persoonlijkheidsstoornis of een lichte depressie zijn. Deze mensen zijn doorgaans iets kwetsbaarder dan anderen. Dat betekent niet dat je zwakker bent dan je collega, maar dat je wat meer last hebt van stress en onzekerheid. Het hangt af van de aard van het beestje. De ene mens raakt erg gestrest als hij in de file staat en vreet zich dan op of gaat vloeken en tieren, de ander legt zich erbij neer en pakt zijn rustmoment.’

Wat kun je doen als je last van traumatische stress op het werk hebt?

‘Een advies dat ik geef, kreeg je vroeger al bij het consultatiebureau: rust, reinheid en regelmaat. Dat is de sleutel om overeind te blijven. Niet voor niets vinden mensen met kinderen het relatief makkelijker om tijden van rouw door te komen: het ritme van hun kind dwingt hen door te gaan. De sleur sleurt je er doorheen. Dus zorg voor voldoende lichamelijke rust, door te slapen, maar ook voor geestelijke rust: door buiten je werk genoeg afleiding te zoeken waar je van kunt genieten.’

Regelmaat is misschien lastig bij onregelmatige diensten van verzorgenden?

‘Toch weten zij vaak wel hoe ze een bepaalde regelmaat erin krijgen. Bijvoorbeeld door bepaalde rituelen te doen voor een dienst: zo laat ga ik naar bed, zo laat sta ik op, dan ga ik langs mijn moeder… Als je bepaalde rituelen moet schrappen door corona, zoek dan een vervangend ritueel. Dus als je naar je moeder zou gaan, bel haar dan in plaats daarvan op. Behoud zoveel mogelijk het patroon dat je had.’

Is het ook belangrijk om erover te praten?

‘Tijdens het schrijven van een boek over palliatieve zorg, leerde ik dat hoe je met verdriet omgaat heel tijdsgebonden is. Tot een halve eeuw geleden was het not done om te huilen bij een begrafenis, dat hoorde niet. Toen prinses Diana verongelukte, was dat idee 180 graden gedraaid, en kregen de Windsors kritiek  omdat ze geen emoties lieten zien. Het is nu de norm dat je juist veel moet praten over moeilijke dingen. Maar dat werkt niet voor iedereen. De grootste groep  mensen vind het fijn om dingen te ventileren en te herkauwen wat ze hebben meegemaakt. Maar een andere grote groep wil dat niet; zij worden liever met rust gelaten en verwerken het in stilte.’

Dus ook als je in stilte verwerkt, is dat een goede verwerking?

‘Voor een aantal mensen wel, ja. En dat is belangrijk om te weten. Want als je merkt dat een collega er nooit over praat, hoef je niet direct te gaan pushen of het te veroordelen: “Je praat er veel te weinig over, dat is niet goed.” Het is een denkfout dat anderen dezelfde verwerkingsstijl hebben als jij. Dus probeer aan te sluiten  bij de behoefte van de ander en vraag: wat heb je het liefste? Dat we er even over praten, of zal ik je even laten? Soms verwerken mensen ook niet door te praten, maar op andere manieren: door bijvoorbeeld een dagboek bij te houden of door naar muziek te luisteren.’

Kun je er ook te veel of te weinig over praten?

‘Er zijn inderdaad twee risicogroepen: de mensen die het helemaal voor zichzelf houden. En de mensen die er heel veel over praten en niet meer te stoppen zijn. Toch loopt die laatste groep de meeste risico op een verstoorde verwerking. Het is gezond als je weet hoe je af en toe de knop kunt omzetten. Door even pauze te nemen van de corona, zodat je kunt opladen.’

Hoe vind je die stopknop?

‘Door heel bewust ergens mee bezig te gaan wat je aandacht opeist. Zoals een spelletje met je kind, een mooie film bekijken of opruimen. En sluit je even af van het nieuws: het gaat bijna overal over corona.’

Wanneer is het verstandig om professionele hulp in te schakelen?

‘Als merkt dat je je werk niet meer kunt loslaten, snel geïrriteerd bent, slecht slaapt en merkt dat je fouten gaat maken. Als mensen uit je omgeving zeggen dat ze zich zorgen om je maken, is dat ook een alarmsignaal.’

Heeft u nog andere tips?

‘Probeer jezelf te focussen op waar je invloed op hebt. Er is een soort gebed dat hierbij kan helpen: “Heer, geef me de kalmte om me neer te leggen bij dingen die ik niet kan veranderen, Heer, geef me de moed om dingen aan te pakken die ik wel kan veranderen, en Heer, geef me de wijsheid om het verschil tussen die twee te zien”. Daarnaast heeft deze crisis ook een positieve kant: er zijn weinig tijden geweest dat verzorgenden en verpleegkundigen zoveel gewaardeerd werden als nu. Je zit met je collega’s in hetzelfde schuitje en je hebt samen hetzelfde doel. Dat geeft een enorm saamhorigheidsgevoel, en op sommige plekken gaat de samenwerking nu beter dan ooit. Daardoor zullen verzorgenden later misschien zelfs met een beetje weemoed terugdenken aan deze tijd.’