Vraag verzorgende: ‘Een dame met frontotemporale dementie wilt zich nooit laten verzorgen tijdens het wasmoment. Telkens geeft ze aan dat ze het zelf kan, dat ze reeds gewassen is, dat ze het straks zal doen, etcetera… Bij aandringen wordt mevrouw razend en escaleert het soms tot met dingen gooien, roepen en de deur dichtslaan. We hebben geprobeerd de douche-afspraken duidelijk te maken via de kalender, zodat ze dit op voorhand weet. We probeerden haar te wassen bij de wasbak, of de badkamer met ligbad als spa in te richten en haar daarmee te verwennen, maar niets helpt. Wat kunnen we verder nog uitproberen? Mevrouw moet echt gewassen worden en het is schrijnend om te horen dat mevrouw één keer per week onder dwang wordt gewassen door vier zorgverleners samen, zodat niemand gewond raakt…’

Antwoord ouderenpsychologe Sarah Blom: ‘Deze casus heeft verschillende kanten. Laten we eerst kijken naar het wekelijks willen wassen: waarom wil je dit? Tegenwoordig vinden we het heel normaal om twee keer per dag te douchen, terwijl mensen vroeger maar een keer per week in bad gingen.

Verzorgenden –en ook familieleden- hebben vaak het gevoel dat ze met een wasbeurt nog íets concreets voor iemand met dementie kunnen betekenen. Iets waarmee je succes kunt behalen: yes, ze is schoon en zit er netjes bij. Als mevrouw er ongewassen bijzit, en je ruikt haar misschien zelfs, dan voel je je algauw waardeloos over jezelf. Want je geeft blijkbaar geen goede zorg. Maar wat is goede zorg geven? Zorgen dat iemand goed in zijn vel zit, of zorgen dat dat vel goed geschrobd is? Als het echt een gevaar voor de volksgezondheid is, of mevrouw krijgt er wonden van, dan is het iets anders. Maar het is niet erg als iemand maar eens per twee weken gedoucht wordt. Je moet dus je eigen normen en waarden kunnen loslaten. Want wat jíj belangrijk vindt, kun je niet projecteren op je bewoner.

Wat heel belangrijk is om te weten: zodra de wasbeurt steeds een strijd is, hangt hier automatisch enorm veel spanning omheen. En zodra ergens spanning omheen hangt, neemt bij iemand met dementie de weerstand toe. Toch zie je vaak wanneer een zorghandeling moeizaam gaat, dat de verzorgende zich volledig op die zorghandeling gaat focussen. Je komt met een bepaalde spanning binnen bij mevrouw, je weet precies wat je wilt gaan doen en daar ligt alle focus op. Dus als mevrouw je ziet binnenkomen heeft ze direct een slecht gevoel en wil ze dat je haar kamer weer verlaat. Door jezelf te focussen op ‘ik moet en zal mevrouw douchen’, vergeet je te investeren in het contact. En het contact gaat vóór het contract, oftewel: je moet eerst oprecht contact leggen en een fijne sfeer creëren, voordat je al dan niet start met de zorghandeling waarvoor je komt.

Focus verleggen

Dus verleg die focus eens van de zorghandeling naar een ander doel: een gezellige tijd met mevrouw hebben door een kopje koffie met haar te drinken en te kletsen. Het is belangrijk dat íedereen in het team op één lijn ligt, en dit zo aanpakt. Want anders blijft mevrouw een negatieve associatie houden bij zorgverleners in het algemeen. Of het nu Chantal is, Petra of Krijn is.

In deze casus komen de verzorgenden waarschijnlijk al gespannen de kamer van mevrouw binnen. En daarmee verknal je het ruw gezegd vaak al in de eerste paar seconden. Als je binnenkomt met een uitstraling van: het gaat toch niet lukken, dan voelt de ander dit feilloos aan en komt de weerstand. Bovendien kom je door dit negatieve denken niet in jouw kracht. En precies dit heb je zo vaak nodig in de zorg.

Om uit deze negatieve spiraal te komen is het belangrijk dat je een nieuwe emotionele ervaring voor mevrouw creëert. Zodat ze weer voelt dat het gezellig is om bij jou te zijn. Als ik dit adviseer, zie ik sommige verzorgenden te hard hun best doen. Dan gaan ze naar binnen en dan moet het nú héél gezellig zijn. En vervolgens zijn ze direct teleurgesteld als mevrouw daar “helemaal niet zo leuk” op reageert. Doe niet zo je best, zeg ik dan. Ga gewoon even bij mevrouw zitten en doe helemaal niks. Laat iemand wennen aan je energie. Komt er niks, prima. Reageert ze niet op je vraag, stel dan geen vraag. Je bent even samen en er hoeft niks. Daar gaat het om.

Mantra

Wanneer je weet dat de focus ligt op een ontspannen en ongedwongen samenzijn, in plaats van de wasbeurt, ontspan je waarschijnlijk al automatisch. Wat verder helpt is om voordat je de kamer binnengaat diep adem te halen, stevig met je voeten op de grond te gaan staan, en tegen jezelf te zeggen: ik kan dit, ik ben sterk, ik kan dit aan. Deze zinnen herhaal je als een mantra voor jezelf, totdat je voelt dat je in je kracht komt. Door deze zinnen te herhalen, is er ook geen ruimte in ons hoofd voor al die negatieve gedachtes die ons zo vaak uit onze kracht halen: ‘ze werkt altijd tegen, dit kan zo niet langer, dit is niet humaan, ik ben geen goede verzorgende, waarom lukt het niet.

Tappen

Ik adviseer verzorgenden ook om tijdens deze affirmaties (gedachten die je door herhaling steeds meer gaat geloven) op hun lichaam te tappen. Tappen is een techniek waarmee je innerlijke blokkades snel kunt kwijtraken. Je tikt hierbij ritmisch op je lichaam, waardoor je emotionele spanningen uit je lichaam verdwijnen. Daardoor kalmeer je enorm. En zo zijn er nog veel meer krachtige technieken, die verzorgenden niet mee krijgen. Maar oh zo belangrijk zijn. Daarom hebben we ze verwerkt in onze nieuwste muziektheater show Dag Mama 2. Verzorgenden zijn zo dankbaar.

Kinderwond verzorgende

Merk je dat het gedrag van jouw client je erg raakt en je deze oefeningen dus goed kan gebruiken, dan is het sowieso goed om met jezelf aan de slag te gaan. Door juíst naar deze “moeilijke” cliënten te gaan. Aan de ene kant zou je kunnen zeggen: laat de verzorgenden die het beste met mevrouw om kunnen gaan die wasbeurt doen. Maar ik ben er eigenlijk vaak voorstander van om mensen te sturen die het moeilijk hebben met het gedrag van mevrouw. Omdat zij het meest kunnen groeien in zo’n situatie. Waarom het onbegrepen gedrag de een meer raakt dan de ander? Omdat het gedrag van de cliënt waarschijnlijk op een oude kinderwond drukt. Misschien voelde je vroeger door je vader altijd afgewezen. Als een cliënt je dan wegduwt en zegt: “Ik wil jou niet.” Dan kan dit jou heel diep raken in jouw oude emotionele brein. Het raakt aan jouw kinderwond. Als het je lukt om het niet persoonlijk te nemen, kun je wellicht een succesvolle situatie met mevrouw creëren, waardoor je als mens weer groeit.

Hoe je ervoor zorgt dat afwijzing van een cliënt je minder raakt? Hier besteden we in DAG MAMA 2 ook aandacht aan. Het begint bij bewustwording. Als je voelt dat het gebeurt, laat je het even toe, maar je projecteert het niet op mevrouw. Zij heeft deze pijn misschien getriggerd, maar niet veroorzaakt. Dus in plaats van dat je denkt: die trut luistert weer niet, realiseer je je dat het iets van jóu is. Het is jouw kinderwond, en je bent gevoelig voor afwijzing. Dat is niet haar schuld. Adem diep in en uit, sluit je ogen, en sta stil bij het lichaamsdeel waar je de pijn voelt.

Eerst een voetenbadje

Wassen is trouwens een groot en abstract begrip. Je kunt – als je haar vertrouwen hebt gewonnen- ook beginnen met iets wassen dat ver van de intieme delen afstaat. Zoals een voetenbadje geven. Maak met het team én de familie een stappenplan. Als de druk op de hygiëne afneemt, kun je een plan uitrollen. De komende 2 weken focussen we ons op het goede contact. We zorgen voor een fijne emotionele ervaring. Er hoeft even helemaal niks. De week erop kunnen we starten met een voetenbad. De spanning is hierbij waarschijnlijk laag. Ze kan op haar stoel blijven zitten, met de kleren aan. De successen bouw je steeds verder uit. Naar andere lichaamsdelen.

En soms blijft het een kwestie van uitproberen en je verdiepen in het verleden van iemand kan áltijd nuttig zijn. Ik had een keer een mevrouw die de Jappenkampen had meegemaakt en ik kreeg haar onmogelijk onder de douche. Totdat zij met kleren en al onder de douche stond, wat ze geen probleem vond. Dus trokken we haar een wijd T-shirt en een slip aan. Als het grootste probleem is dat iemand bloot is, waarom zou iemand dan bloot moeten? Soms ben ik aan het walsen met mensen terwijl ik ze was (zingt): “Van vooor, naar achter, van links, naar rehechts…” En terwijl ik ze was gaat mijn washand van voor naar achter van links naar rechts. Sowieso is de pdl-methode heel belangrijk. Dus lichaamsdelen afdekken die niet gewassen worden. Sommige mensen houden niet van de waterstraal…

Keuzes geven

Geef de cliënt ook altijd keuzes: is het water warm genoeg, of wilt u het warmer? Wilt u een kopje koffie drinken voor of na het douchen? Wilt u dat ik eerst uw linkervoet of eerst uw rechtervoet was? Iemand met dementie is zoveel grip op dingen kwijt. Door keuzes te geven voelt hij zich niet compleet overgeleverd, geef je een stukje controle, houvast en identiteit terug.’