‘Dat kan toch niet?! Véél te gevaarlijk!’ dat is meestal de standaard reactie van verzorgenden, als zorgvernieuwer Ruud Dirkse zegt dat gesloten afdelingen in de zorg open zouden moeten. ‘Terwijl het zéker kan, steeds meer zorginstellingen bewijzen dat’, stelt hij. ‘En dit begint bij een andere manier van denken: in Duitsland krijg je een boete als je mensen opsluit op een gesloten afdeling. En wat gebeurt er dan? Mensen gaan creatieve oplossingen bedenken zodat bewoners wél veilig over straat kunnen wandelen. En ik heb nog nooit een bericht uit dat land gehoord dat er een meneer met dementie onder een auto liep.’

Doorgeslagen in vermijden van risico’s

Dirkse verzet zich naar eigen zeggen al zeventien jaar tegen gesloten afdelingen in de zorg. Door middel van trainingen begeleidt hij zorginstellingen bij het openen van gesloten afdelingen. ‘Het onderliggende probleem is de “als-dan-redenatie”’, legt hij uit, ‘mensen denken: als iemand met dementie alleen naar buiten gaat, zal hij verdwalen en aangereden worden. Maar we zijn doorgeslagen in het vermijden van risico’s, waarvoor bewoners een hoge prijs betalen. Een mens opsluiten is onnatuurlijk. Die gesloten deur is een bron van irritatie en probleemgedrag. De bewoners leveren kwaliteit van leven in, er is een sneller verloop van dementie, hart- en vaatziekten nemen toe en ze bewegen veel te weinig. En dáár komen juist valpartijen van. Dus we dénken fysieke veiligheid te creëren, maar in de praktijk zorgen we voor grote gezondheidsrisico’s.’

Vallen

De zorgvernieuwer denkt dat het middel erger is dan de kwaal. Dus dat het meer nadelen, dan voordelen heeft, als iemand op een gesloten afdeling woont. ‘Sterker nog, doordat je bewoners niet aanleert hoe ze veilig over straat kunnen, gebeuren er júist eerder ongelukken. Elke dag ontsnappen er mensen uit verpleeghuizen, doordat ze bijvoorbeeld met een bezoeker meeglippen. Dan zijn de rapen gaar, omdat ze er helemaal niet op voorbereid zijn om buiten te zijn. Daarnaast: deze mensen bewegen op zo’n afdeling véél te weinig, waardoor hun spiermassa enorm afneemt. Als je ze dan ook elk moment een rollator aanbiedt, om te voorkomen dat ze vallen, gebruiken ze hun spieren nóg minder. Met alle valpartijen van dien. Ik ken geen land waar je zoveel rollators op straat ziet, als Nederland. Terwijl het aantal ernstige valincidenten in ons land groter is dan in andere landen van Europa.

Casus rondje lopen

In zijn boek ‘Handig bij dementie – minder geheugen, meer gevoel’ haalt Dirkse verschillende praktijkvoorbeelden aan waarbij het goed werkt om mensen met dementie meer vrijheid te geven. Zoals de meneer die zich op de dagbehandeling zo opgesloten voelde, en graag even alleen naar buiten ging om een sigaretje te roken. Aanvankelijk reageerde zijn vrouw afwijzend toen de medewerkster vroeg of hij af en toe naar buiten mocht. Totdat de medewerkster zei: ‘Maar gaat het niet om wat uw man wil, en kunnen wij niet gaan kijken wat er gebeurt als hij een rondje gaat lopen?’ Uiteindelijk gingen de medewerkers in het begin met meneer mee om buiten steeds hetzelfde rondje te lopen. Daarna hielden ze van een afstandje in de gaten hoe meneer liep. Hij bleef hetzelfde rondje lopen, dus ze konden hem met een gerust hart naar buiten laten. De casus wordt besloten met de woorden van zijn vrouw: ‘Hij is nu veel positiever over de dagbehandeling en voelt zich vrij. Ik ben blij dat ik uiteindelijk ja heb gezegd, al vond ik het aanvankelijk best eng.’

Leren via emoties

Bij mensen met dementie neemt het geheugen af, maar de emoties toe, stelt Dirkse in zijn boek. ‘Dat betekent dat als je iemand met dementie wilt aanleren dat hij steeds dezelfde route rond het verpleeghuis of bij zijn eigen huis loopt, dat je dit onder andere via zijn emoties doet. Hiervoor zijn diverse methodes en technieken, die ik verzorgenden meegeef bij mijn traininingen.’

Rollator pakken

Met dit zogenaamde ‘emotieleren’ kun je iemand met dementie onder andere een vaste wandelroute aanleren, het gebruik van hulpmiddelen, zoals een rollator, de deurcode van een afdeling, en het omgaan met navigatie, zoals een wandeltomtom en een kaart lezen. Bij emotieleren roep je expres bepaalde emoties op, die de onbeschadigde hersendelen aan het werk zetten. Zo krijgen mensen met dementie vaardigheden onder de knie, die uiteindelijk zorgen voor een gedragsverandering, legt zorgvernieuwer Dirkse uit: ‘Wanneer iemand bijvoorbeeld steeds vergeet om zijn rollator erbij te pakken als hij grotere afstanden loopt, kun je samen met de bewoner de rollator mooi maken met bloemetjes. Door deze beleving transformeert de rollator van hulpmiddel naar iets eigens. Dit zorgt er uiteindelijk voor dat de rollator bij de bewoner in beeld is en dat hij hem automatisch pakt, als hij op pad gaat. Op mijn website staan veel mooie voorbeelden hiervan.’

Leren beeldbellen

Volgens Dirkse wordt dementie alleen maar geassocieerd met achteruitgang. ‘Maar het is echt veel genuanceerder, je kunt iemand met dementie bijvoorbeeld nieuwe dingen leren. Alleen de manier waarop is anders dan we gewend zijn. Ook is het een fabel dat het aanleren van dit soort dingen veel tijd kost. Dat valt heel erg mee, en je staat versteld hoeveel tijd je dit als verzorgende óplevert. Als je bijvoorbeeld kijkt naar verpleeghuizen waar mensen beeldbellen met familie: daar zit steeds een medewerker bij om de tablet of smartphone te bedienen. Terwijl je iemand met dementie op simpele wijze zelf kan aanleren hoe die moet beeldbellen. Dan kan die zorgmedewerker iets anders doen en voelt de bewoner zich minder afhankelijk’.

Behalve een tijdsbesparing voor de verzorgende, zorgt het ook voor meer vrijheid en plezier voor de cliënt. Dirkse haalt een voorbeeld van Brabantzorg aan: ‘Hier heeft iemand op de gesloten afdeling de deurcode aangeleerd. Elke maandagochtend verlaat ze de afdeling om een kopje koffie te gaan drinken bij haar dochter. Dat is toch prachtig?’

Andere blik

Het openen van gesloten afdelingen vraagt volgens Dirkse om een andere blik van verzorgenden. ‘Je moet van risicomijdend gedrag, naar op verantwoorde wijze risico nemen.’ Dirkse adviseert om hier met elkaar open het gesprek over te voeren. En inspiratie op te doen bij huizen die de deuren niet op slot hebben, zoals De Herbergier. ‘Hoe doen ze dat nou? Vervolgens kun je je bestuur vragen om een training zoals van mij of van vele anderen, die zorginstellingen hierbij ondersteunen. Want er is vaak veel meer mogelijk dan je denkt. Als je maar met een andere blik durft te kijken.’