Hoe belangrijk is het meten van de penis als een cliënt een condoomkatheter gaat gebruiken?

‘Dat is van essentieel belang! Meten is weten. Er zijn ontzettend veel verschillende MEC’s op de markt en het kan echt even een zoektocht zijn om de juiste voor de cliënt te vinden. Laat je hierbij vooral bijstaan door een continentieverpleegkundige, die weet wat er allemaal beschikbaar is. Helaas zie ik vaak dat de penis überhaupt niet wordt opgemeten. “Probeer maar wat uit”, zegt de huisarts dan. Dat is erg verdrietig, want een niet passende MEC schiet er steeds af, of gaat lekken. Heel vervelend voor de cliënt, die hoopte eindelijk van zijn incontinentieproblemen verlost te zijn. Die geeft dan algauw op, terwijl een MEC zo’n fijne uitkomst kan zijn. Maar dan moet hij wel goed passen.’

Waar let je op bij het meten van de penis?

‘Je doet dit als de cliënt zit op een stoel of op de bedrand. Sommige zorgverleners hebben de neiging om de penis op te meten als de cliënt in bed ligt, maar dat is misleidend: als de cliënt zit of staat is de penis meestal wat teruggetrokken in het buikvet. Dus dan is hij wat kleiner. Het risico is dat je liggend een te grote maat aanmeet, waardoor lekkages kunnen ontstaan. Haal ook geen trucjes uit door op de balzak of het buikvet te duwen, waardoor de penis meer naar buiten komt. Want dan heb je ook geen kloppende maat.’

Hoe meet je de penis eigenlijk precies?

‘Fabrikanten van de MEC leveren hier speciale maatkaartjes voor. Je meet hiermee de breedte, en de lengte van de penis. Om de breedte te meten, kies je voor het breedste stuk van de penis. Dat kan bij de buikaanzet zijn, of bij de eikel. Dus meet je allebei om zeker te weten welke maat nodig is.

En qua lengte?

‘De penis moet minimaal drie tot vier centimeter lang zijn om er een MEC over te doen. Veel oudere mannen redden dit niet meer en dan houd je alleen voorhuid over. Dat heeft te maken met vetweefsel wat in de loop der jaren afneemt, maar realiseer je ook dat de penis een spier is. Die wordt bij oudere mannen vaak niet meer echt getraind… Op voorhuid alleen kun je geen MEC doen.’

Wat als de penismaat precies tussen twee maten condoomkatheters valt?

‘Dan kies je voor de kleine maat. Die lijkt misschien té klein, en het kan even pielen zijn om hem om te doen. Maar als je een grotere maat kiest, is er meer kans dat er plooien komen in de MEC. Hierdoor kunnen lekkages ontstaan. Het is belangrijk dat de MEC goed aansluit. Soms hebben zorgverleners ook de neiging voor een grotere maat te kiezen, omdat je ‘m dan makkelijker en sneller kan aanbrengen. Maar dat is dus niet handig.’

Hoe merk je dat een condoomkatheter te klein is?

‘Dan krijg je hem er niet omheen. Of de MEC voelt onaangenaam strak aan voor de cliënt.’

Waar let je op bij het aanbrengen van de condoomkatheter?

‘Het is belangrijk dat de glans penis –de eikel- er goed in zit. Als deze wegschiet, houd je wat vel over, en dat heeft te weinig volume om de MEC om te doen. Trek de voorhuid niet naar achteren bij het omdoen, die blijft gewoon waar hij zit.’

We horen wel eens dat cliënten denken dat de penis stijf moet zijn om een condoomkatheter aan te brengen…

‘Ik snap deze verwarring wel: zij linken een condoom aan een stijve penis. Maar in het geval van de MEC klopt dat dus niet. De penis moet niet stijf zijn om een condoomkatheter aan te brengen. Als je dit doet, loop je het risico dat de MEC gaat lekken zodra de penis weer slap wordt. Je moet de MEC dus in “rust” omdoen. Er is trouwens ook wat lef nodig bij het aanbrengen van een MEC.’

Wat bedoel je?

‘Je moet de penis echt goed vasthouden om de MEC aan te brengen en de plaklaag de kans te geven om te hechten. Dat kun je als een zeer intieme zorghandeling zien. “Pak hem gewoon stevig vast”, zeg ik wel eens tegen leerlingen. Dat doet echt geen pijn. Hoe meer je voorzichtig friemelt, hoe groter de kans is dat je de MEC niet goed omdoet. En des te groter de kans dat de cliënt bijvoorbeeld een erectie krijgt. Dit is overigens niet per se omdat de cliënt opgewonden van je wordt, het is gewoon een lichamelijke reactie op de handeling. Waarschijnlijk geneert de cliënt zich erom. Zie het aanbrengen van een MEC als pure medische handeling, want dat ís het ook. Net zoals het inbrengen van een katheter.’

Wat kun je doen als de cliënt een erectie krijgt?

‘Ik stel de cliënt dan altijd gerust, want meestal schaamt hij zich hiervoor. Ik zeg dat dit een normale lichamelijke reactie is en schakel over naar een andere zorghandeling, totdat de penis weer tot rust gekomen is.’

Wat is een valkuil bij het aanbrengen van een condoomkatheter?

‘Er zijn verzorgenden die denken dat de penis helemaal tot aan het uiteinde in de MEC moet. Dus dat het topje van de penis tegen het pijpje van de slang aanzit. Dit is niet de bedoeling. Elke MEC heeft aan het uiteinde een kleine ruimte –een soort reservoir- die altijd leeg moet blijven. Als de cliënt plast, moet dit door een klein tuitje heel snel afgevoerd worden naar de afvoerzak. Wanneer er kracht wordt gezet bij het plassen, gaat dit te snel en kan de MEC door de druk gaan lekken. Het reservoir voorkomt dit. Maar als je de penis dus helemaal tot aan het gaatje doorduwt, gaat het niet goed.’

Wat doe je daarna?

‘Houd de penis mét de MEC erom tien seconden stevig vast, zodat de plaklaag de kans krijgt om goed te hechten. Ook hiervoor is soms wat lef nodig. Je kunt de cliënt ook vragen om dit zelf te doen, als hem dit lukt.’

Moet je de boel van tevoren ook scheren?

‘Is inderdaad wel belangrijk dat de penis zelf haarvrij is. Want lange haren kunnen zorgen voor lekkages, en het is pijnlijk bij het verwijderen van de MEC. Met het ouder worden is er minder haargroei, omdat een man minder mannelijke hormonen aanmaakt. Maar soms –vooral bij jongere mannen- is scheren noodzakelijk. Sommige mannen scheren hun penis zelf, maar soms is het nodig om dit wat bij te scheren. Je kunt de cliënt vragen om dit zelf van tevoren te doen, en als dit niet lukt doe jij het. Ikzelf geef de voorkeur aan een tondeuse, met een schaartje vind ik wat spannend bij zo’n kwetsbaar gebied. Scheren met een scheermes is niet raadzaam, daarvan krijgt de huid algauw bultjes.’

Hoe voorkom je dat schaamhaar aan de buik of balzak onder de condoomkatheter komt?

‘Je kunt dit kortknippen, maar hier zijn ook speciale doekjes voor met een gat in het midden, waardoor de penis gaat. Je duwt het doekje vervolgens naar achteren, zodat de haren niet in de weg zitten. Vaak levert de leverancier deze doekjes bij de MEC, maar ik maak ze ook zelf, van keukenpapier: in vieren vouwen, een hoekje afknippen, en je hebt een gat in het midden van je keukenpapiertje. Een schone penis is ook belangrijk.’

Hoe maak je die schoon?

‘Met water, zonder zeep. Anders wordt de huid schraal. Maar mannen met Parkinson hebben vaak een talgprobleem, waardoor ze een heel vette huid kunnen hebben. In dat geval is wassen met water en zeep wel handig, anders plakt de plaklaag van de MEC niet goed.’

Hoe lang mag de condoomkatheter blijven zitten?

‘In principe 24 uur, maar soms is het nodig om de MEC eerder te wisselen. Omdat de penis in de ochtend net een andere maat kan hebben dan ’s avonds.’

Welke voorlichting geef je aan de cliënt?

‘Het kan echt even wennen zijn om een condoomkatheter te dragen. Omdat je nog steeds aandrang voelt, waar je je aan over moet geven. De cliënt moet leren te vertrouwen dat de MEC zal doen wat hij moet doen.’

Wanneer moet de cliënt aan de bel trekken?

‘Als de MEC te strak zit, pijn doet, of als de huid geïrriteerd raakt. Let trouwens ook goed op dat er geen knik in de slang van de afvoerzak zit: dit belemmert de afvoer en geeft lekkages. Check bij de leverancier hoe lang de katheterzak mee moet. De meeste katheterzakken die binnen de vergoedingen vallen, zijn voor eendaags gebruik.’

Hoe haal je de condoomkatheter eraf?

‘Sommigen hebben de neiging om hem er in één ruk vanaf te trekken. Niet doen, voor je het weet hangen de vellen erbij. Ik doe altijd even een warm, nat washandje om de penis, zodat de lijmlaag wat weker wordt. Vervolgens haal je hem er voorzichtig af. Check vervolgens de huid van de penis: zijn er schrale, rode plekjes, of fissuren (kloofjes) te zien? Laat bij twijfel een continentieverpleegkundige of wondverpleegkundige meekijken, en ga vooral niet dokteren met crèmes of zalfjes.’

Kun je de cliënt het aanbrengen van een condoomkatheter ook aanleren?

‘Jazeker, dat heeft altijd de voorkeur! Het kan ook geen kwaad om eens te evalueren bij huidige cliënten of ze de MEC zelf kunnen aanbrengen. Kijk altijd kritisch naar welke zorg de cliënt zelf kan doen, zodat hij zoveel mogelijk zelf de regie houdt. Zo had ik een 93-jarige cliënt die nog seksueel actief was met zijn vriendin en zelf zijn MEC aanbracht. Je kunt het ook de mantelzorger aanleren. Of de cliënt doet een deel zelf, bijvoorbeeld het eraf halen van de MEC. Dat is makkelijker dan het aanbrengen.’

Wat zijn de voordelen van een condoomkatheter ten opzichte van een verblijfskatheter?

‘Bij een verblijfskatheter is er meer risico op een UWI (urineweginfectie. Ook is er een sociaal voordeel: mocht je intimiteit willen en kunnen hebben, dan kan de MEC eraf. Een verblijfskatheter kan er niet zomaar uit. Een ander voordeel is dat de cliënt het aanbrengen van het condoomkatheter in sommige gevallen ook zelf kan doen.’