Van Balkom pleit al jaren voor een rookvrije zorg en geeft onder andere trainingen aan verzorgenden. Hij ontvangt regelmatig signalen van zorgverleners die worstelen met dilemma’s omtrent cliënten die roken: ‘Vooral in de thuiszorg is het lastig. Want verzorgenden komen in het huis van de cliënt, en vinden het lastig om het gesprek over roken aan te gaan.’

Veilige werkomgeving

In principe is de werkgever verantwoordelijk voor een veilige werkomgeving van de verzorgende. Hieronder valt ook een rookvrije werkplek. Dit staat haaks op het recht dat zorgvragers mogen doen wat ze willen in hun eigen huis. ‘Het betekent ook niet dat de cliënt moet stoppen met roken’, legt Van Balkom uit, ‘maar de werkplek kan wel rookvrij zijn op het moment dat een verzorgende langskomt. Als de cliënt dit weigert, dan mag de verzorgende vervolgens weigeren om zorg te geven.’

Luchten

Maar wat is precies een rookvrije werkplek? Want als een cliënt zijn sigaret uitdoet zodra de verzorgende binnenkomt, kan het in huis nog steeds blauw staan van de rook. Het mooiste zou zijn als de cliënt twee uur voordat de verzorgende langskomt stopt met binnen roken, en de boel goed lucht, adviseert Van Balkom.

Derdehands rook

‘Helemaal weg krijg je de rooklucht niet’, erkent hij, ‘zelfs rook die in de gordijnen, vloerbedekking of kleding zit, kan rookschade veroorzaken. Er is bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar moeders die altijd buiten rookten: hun kinderen hadden schadelijke stoffen in hun bloed, door de rook in moeders kleding. Dit wordt derdehands rook, of tertiaire rookschade genoemd. Maar twee uur van tevoren stoppen en luchten voorkomt in elk geval meeroken, oftewel: secundaire rookschade.’

Rokersplacenta bij verpleegkundige

Dat meeroken schadelijk is, blijkt uit verschillende onderzoeken. Jaarlijks overlijden twee tot vierduizend mensen door meerookschade. ‘Dat zijn natuurlijk niet allemaal verzorgenden, maar het geeft wel de schadelijke effecten weer’, vertelt Van Balkom. Zelf hoorde hij van een zorgverlener in de ggz dat een niet-rokende collega overleed aan longkanker, waarschijnlijk door meerookschade die hij opliep op de werkvloer. Ook herinnert hij zich het verhaal van de zwangere verpleegkundige, bij wie de gynaecoloog een ‘rokersplacenta’ signaleerde: ‘Dat betekent dat je allemaal kleine infarctjes in de placenta hebt’, legt Van Balkom uit. ‘Terwijl deze verpleegkundige zelf nooit rookte.’

Verantwoordelijkheid zorgorganisaties

Twee uur van tevoren niet meer binnen roken en de boel goed luchten, is dus het advies voor cliënten. Maar wie gaat hen dat vertellen? Van Balkom vindt dat dit een taak van zorgorganisaties is, niet van de verzorgende. ‘Zorgorganisaties moeten meer voor hun verzorgende gaan staan en duidelijk naar rokende cliënten communiceren dat ze een rookvrije omgeving eisen voor hun zorgverlener.’

Sigaretje gunnen

Dat gebeurt nu nog veel te weinig, vindt Van Balkom. ‘Het roken wordt gebagatelliseerd, we problematiseren het te weinig. Er wordt te veel gewicht toegekend aan “dat sigaretje gunnen” en de autonomie van de cliënt. Terwijl de verzorgende óók recht op autonomie en die rookvrije omgeving heeft.’

Lastig gesprek

Als verzorgenden aangeven problemen met een rokende zorgvrager te hebben, moeten ze dit van hun leidinggevende meestal zelf aankaarten bij de cliënt, merkt Van Balkom: ‘En de verzorgende vindt dat –terecht- een heel lastig gesprek om te voeren. Want wie ben ik nou om mijn cliënt te vertellen wat hij wel en niet mag, denken ze. Of ze vinden het sneu: hij heeft het al zo zwaar, dan neem ik die sigaret ook nog af. Cliënten reageren ook niet altijd even prettig om zo’n verzoek.’

Ene collega wel, andere niet

Daarom is het belangrijk dat de zorgorganisatie hier duidelijk één lijn in trekt. ‘Het helpt dan ook niet als de ene verzorgende wel een rookvrije omgeving wil, en een collega het roken wél accepteert. Of zelfs samen met de cliënt een sigaret opsteekt. Hiermee geef je het signaal af: roken is niet zo erg. Terwijl het wél erg is. Jaarlijks overlijden zo’n 20.000 mensen vroegtijdig aan aandoeningen ten gevolge van roken. Terwijl in het verkeer in 2020 iets meer dan 600 mensen stierven.

Voorlichten cliënt

Wat kun je doen als je werkgever tóch wil dat je zelf als verzorgende het gesprek aangaat met je rokende cliënt? Dan helpt het om ook wat voorlichting te geven, adviseert Van Balkom. ‘Cliënten hebben vaak weinig kennis over de schadelijke effecten van meeroken. Als je je cliënt zou vragen: “Wil je me ziek maken?” dan antwoordt hij ongetwijfeld “nee”. Vertel dat je last van de rook hebt, dat je er bijvoorbeeld benauwd van wordt en gezond wilt blijven: ik zorg voor u, zorgt u een beetje voor mij?’

Zorg weigeren

Van Balkom hoort ook dat sommige zorgorganisaties hun verzorgende adviseren om zorg te weigeren als de cliënt blijft roken. ‘Maar dat doen verzorgenden niet zo gauw, want ze voelen zich verantwoordelijk en vinden het zielig.’

Stoppen

Het zou ook goed zijn als verzorgenden cliënten voorlichten over de mogelijkheden van stoppen met roken: ‘We weten dat zo’n driekwart van de rokers een stopwens heeft. Terwijl niet iedereen op de hoogte is van de mogelijkheden van het stoppen.’ Zo wordt professionele begeleiding en eventueel medicatie vergoed na doorverwijzing van de huisarts. Dit gaat ook niet van het eigen risico af, dus iemand kan van het roken afkicken zonder hier zelf voor te betalen.

Schadeclaim voor meeroken

Onlangs kreeg een huismeester van een ggz-instelling een opvallende schadeclaim toegekend: hij had lichte COPD uit de tijd dat hij -twintig jaar geleden- zelf rookte. En moest regelmatig rookruimtes schoonmaken, wat de COPD verergerde. De kantonrechter stelde hem in het gelijk, en kende hem een schadeclaim toe die de werkgever moest betalen. ‘Ik ben zeer benieuwd wanneer de schadeclaims van verzorgenden zullen volgen’, aldus Van Balkom.

Tegen welke dilemma’s loop jij aan bij roken in de zorg? Reageer hieronder of mail naar redactie.tvv@bsl.nl