Gaat je onderzoek over zzp’ ers in de zorg?

‘Het zelfstandig ondernemerschap is een onderdeel van een groter onderzoek: samen met vier verzorgenden buigen we ons over de gezondheid van mannen en vrouwen in de ouderenzorg. De verzorgenden gaven aan dat we dan ook aandacht voor zzp’ers moesten hebben. Want veel verzorgenden worden zzp’er, omdat dit beter is voor hun gezondheid. Het zegt iets over hoe zwaar het werk is.’

Hoe bedoel je?

‘Veel verzorgenden zijn ook mantelzorger, en dat worden er alleen maar meer. Zij komen vaak in de knel met de combinatie werk en mantelzorg. Vervolgens worden ze zzp’er om zelf hun uren te bepalen en het mantelzorgen vol te houden. Ook ervaren verzorgenden veel werkdruk van volle roosters. Er is te weinig hersteltijd en zorgverleners realiseren zich: als ik dit werk tot mijn pensioen moet volhouden, móet ik zelfstandige worden. Er zijn ook verzorgenden die in een levensfase komen waarin ze zich realiseren wat ze waard zijn, en niet de erkenning van de zorgorganisatie voelen. Dat is de stap naar zzp’en al snel gezet. Ook als je bijvoorbeeld kleine kinderen hebt, en grip op je werkuren wilt krijgen. En dan zijn er de vrouwelijke verzorgenden die in de overgang komen…’

Wat is daarmee?

‘Er zijn veel vrouwen met overgangsklachten waarover niet gesproken wordt op de werkvloer, je merkt dat dat taboe is. Terwijl de klachten heftig kunnen zijn: ze kunnen niet slapen, hebben opvliegers en last van stemmingswisselingen. Er zijn veel verzorgenden die zeggen: “Mensen dachten dat ik een burn-out had, maar het bleek een niet herkende overgang te zijn.” Door deze klachten wordt de werkdruk ook groter, en wanneer je zelf kunt bepalen wanneer en waar je werkt, haalt dat zeker wat druk van de ketel.’

Wat kunnen we aan de hand van jullie onderzoek concluderen?

‘Dat het onterecht is dat er soms erg negatief over zzp’ers in de zorg gesproken wordt. We vermoeden dat als zij geen zelfstandige waren geworden, de zorg ze waarschijnlijk was kwijtgeraakt. Ook wordt steeds gezegd dat zzp’ers (deels) de oorzaak zijn van de hoge zorgkosten. Dat spreken we niet tegen, maar het is niet helemaal eerlijk om met de beschuldigende vinger naar de zzp’er te wijzen.’

Waarom?

‘Omdat je dan voorbij gaat aan waaróm verzorgenden zzp’er worden. Omdat ze te weinig erkenning krijgen, omdat hun roosters niet flexibel zijn voor hun leven als mantelzorger of ouder van jonge kinderen, omdat er geen oog is voor overgangsklachten. Maar ook om het financiële plaatje.’

Financiële plaatje?

‘De RVS en de SER hebben al eerder de alarmbel geluid over de lage lonen van verzorgenden. Veel verzorgenden komen simpelweg niet rond. Dan snap ik dat je liever zelf je tarief bepaalt. Daarnaast willen sommige verzorgenden graag meer uren werken, maar krijgen dit niet voor elkaar in vaste dienst. In ons onderzoek onder werkgevers werd duidelijk dat het aantal verzorgenden met schulden hoog is en lijkt te groeien, met name in de grote steden. Cijfers hierover zijn vaak echter niet bekend of mogen niet worden gedeeld. Hier moet echt meer aandacht voor komen. Zeker nu de stijgende prijzen voor gas en benzine er nog een schep bovenop doen. Dan is het heel begrijpelijk dat zorgprofessionals kiezen voor autonomie over de uren die ze werken én de prijs die ze ervoor vragen. Kijk, meestal gaat het in rapporten en onderzoeken over thema’s als werkdruk en de roosters. Die zijn echt heel belangrijk. Maar als we alleen daar over spreken, dan zien we ook iets over het hoofd.’

Wat dan?

‘De groep verzorgenden die ‘werkende arm’ zijn, waar we net al over spraken. Maar ook dat verzorgenden van kleur kiezen voor het zzp’schap door ervaringen met discriminatie en racisme in de zorg. Dat zagen wij in ons onderzoek, en wordt ook bevestigd door andere onderzoeken. Daar wordt eigenlijk niet over gesproken.  We moeten hier echt naar durven kijken als we willen begrijpen waarom mensen gaan zzp’en. Dan zouden we ook minder negatief over zzp’ers spreken denk ik.’

Wat voor negatieve reacties krijgen zzp’ers?

‘Dat ze de beste diensten kiezen, niet flexibel zijn, meer verdienen… We horen ook verhalen over zzp’ers die negatief bejegend worden door vaste medewerkers, die zeggen: “Wij moeten alle administratie doen en altijd beschikbaar zijn en zij kiezen de makkelijkste weg.” Maar eigenlijk zitten de zzp’ers en vaste medewerkers in hetzelfde schuitje: dat werken in de zorg superzwaar is. Zzp’er worden is een overlevingsstrategie.’

En dus niet een manier om rijk te worden?

‘Dat is het grote vooroordeel dat er heerst. Maar zzp’er worden komt meestal door pure noodzaak om het hoofd boven water te houden. Er wordt gezegd dat zzp’ers duur zijn, maar je kunt je afvragen: zijn vaste medewerkers eigenlijk niet te goedkoop? We hebben niet door hoe ontzettend kwetsbaar we verzorgenden maken met de kleine contracten en lage lonen die we ze bieden. Waarschijnlijk besparen we de zorg een hoop verzuimkosten dankzij de zzp’ers. Maar dat is wel een risico dat ze voor eigen rekening nemen. Kortom: het zou goed zijn als we ons richten op het oplossen van het probleem waaróm verzorgenden zzp’er worden, in plaats van ze hoge zorgkosten te verwijten.’