1. Wat is het grootste misverstand over paracetamol?

‘Dat het een totaal onschuldige pijnstiller is. Dat is niet zo. Ja, het is een van de meest veilige geneesmiddelen die we hebben, mits het in de juiste dosering wordt toegepast. Maar het is absoluut geen snoepje waarbij niks mis kan gaan. Paracetamol wordt omgezet in de lever, via meerdere metabolismeroutes. Met de juiste dosering wordt enkel een klein deel van de paracetamol omgezet in het schadelijke metaboliet N-acetylparabenzochinonimine (NAPQI), dat direct onschadelijk wordt gemaakt door de aanwezige glutathionvoorraad in de lever. Bij een overdosering paracetamol raakt de gluthationvoorraad in de lever uitgeput. Hierdoor is er onvoldoende gluthathion om de NAPQI onschadelijk te maken. Daardoor ontstaat er een opstapeling van NAPQI is. NAPQI kan uiteindelijk ernstige leverschade veroorzaken, met in het ergste geval de dood tot gevolg.’

2. Hebben ouderen een andere dosis nodig dan jonge volwassenen?

‘Dat hangt ervan af. Overdosering bij kwetsbare ouderen heeft met een aantal zaken te maken: de snelheid van de stofwisseling daalt bij het ouder worden, ze hebben een groter risico op dehydratie (te weinig vochtinname) en de voedingstoestand is vaak verslechterd (eiwitarm dieet). Hierdoor kan er sneller een opstapeling van NAPQI zijn. Vandaar dat kwetsbare ouderen een groter risico lopen op leverschade, ook bij “normale” doseringen. In verpleeghuizen adviseer ik meestal de lagere dosering: normaal is de maximale dagelijkse dosis 4 gram, ik adviseer dan 1,5 tot 2,5 gram per dag, afhankelijk van het aantal aanwezige risicofactoren en de duur van de behandeling. Bij chronisch gebruik is er namelijk al leverschade gerapporteerd bij 3 tot 4 gram paracetamol per dag. Vandaar dat volgens de huidige richtlijnen bij chronisch gebruik (langer dan een maand) de maximale dagdosering van 2,5 gram wordt geadviseerd.’

3. Je hoort vaak de term ‘één is geen’, als het om paracetamol gaat. Klopt dat eigenlijk wel?

‘Uit wetenschappelijke literatuur blijkt vooral dat 1 gram paracetamol per inname nog steeds veilig wordt gezien en effectiever is dan een lagere dosering (zoals 500 of 650 mg). Maar er zijn ook mensen bij wie na één paracetamol tablet (500 mg) hoofdpijn overgaat. Daar zit hoogstwaarschijnlijk ook een stukje placebo-effect bij. Volgens de pijnladder van de WHO is paracetamol stap 1a bij het geven van pijnmedicatie. Werkt dit niet, dan ga je over naar stap 1b en voeg je een NSAID toe aan paracetamol. Heb je een cliënt die zegt dat paracetamol niet werkt? Buig je dan eerst over de dosis die hij neemt, in plaats van dat je direct overschakelt naar stap 1b. NSAID’s kunnen namelijk, vooral bij kwetsbare ouderen, vervelende bijwerkingen geven. Misschien neemt je cliënt steeds één paracetamol per keer en niet regelmatig genoeg, daar schiet je inderdaad een stuk minder mee op qua pijnstilling.’

4. Spelen verzorgenden een belangrijke rol bij het geven van paracetamol?

‘Jazeker, zij hebben vooral een belangrijke signalerende rol. Toen ik met verpleeghuizen werkte, gebeurde het wel eens dat iemand langere tijd 4 gram paracetamol per dag toegediend kreeg. Dit was dan vaak een combinatie van paracetamol in de baxterrol met daarnaast “zo nodig” giften verspreid over de dag. Zoals gezegd kan je daarmee de lever beschadigen, waardoor de leverfunctie uiteindelijk kan verminderen. Wees er alert op dat de maximale dagdosis bij chronisch gebruik 2,5 gram is, en dat je bij cliënten die al leverschade hebben – bijvoorbeeld met het syndroom van Korsakov – de arts extra alert houdt bij het voorschrijven van paracetamol. Als er namelijk een risicofactor voor leverschade aanwezig is; is de aanbevolen dagdosering 2 gram en indien er meerdere risicofactoren aanwezig zijn 1,5 gram.’

Heb jij een vraag over paracetamol, of andere medicatie? Mail ‘m naar redactie.tvv@bsl.nl ovv ‘Vraag medicatie’ en wie weet leggen we hem binnenkort voor aan een expert.