In de vorige cao VVT 2019-2021 stond in artikel 5.15 het volgende: ‘Je werkgever kan, als het dienstbelang dit vereist, vanwege bijzondere omstandigheden met een incidenteel karakter, na overleg met jou afwijken van werk- en rusttijden, vrije weekenden, en wijzigingen aanbrengen in de dan al vastgestelde werktijden.’

Dienstopdracht

‘Dat betekent dat een werkgever voorheen bij roosterproblemen kon vragen of je alsnog kon komen werken,’ aldus Bert de Haas, bestuurder en cao-onderhandelaar bij vakbond FNV, ‘of bijvoorbeeld een àndere dienst kon draaien dan in het rooster staat aangegeven. Dan moest je leidinggevende hierover in overleg met je, en als je ‘nee’ zei, dan kon je leidinggevende hier een dienstopdracht van maken: je móest komen werken.’

Nee is nee

In de nieuwe cao VVT 2022-2023 is dit artikel per 1 januari 2023 geschrapt: ‘Je werkgever kan je vragen om een gat in het rooster te vullen, maar als je ‘nee’ zegt, dan is het ook nee’, vervolgt De Haas, ‘het is goed als verzorgenden hun grenzen bewaken, en deze cao VVT heet niet voor niets ‘de medewerker op 1’. We willen meer zeggenschap voor verzorgenden, dus als verzorgenden deze rol pakken, moet hiernaar geluisterd worden. Zo werken we naar een betere privé-werk balans voor verzorgenden, en een gezondere werkomgeving.’

Calamiteiten

Toch kan De Haas zich voorstellen dat er bijzondere noodgevallen zijn waarbij verzorgenden écht nodig zijn. ‘Maar dan moet je aan extreme calamiteiten denken, waarbij levens in gevaar zijn, zoals: er breekt brand uit en er zijn extra handjes nodig om cliënten te evacueren, zoiets. Maar een gat in het rooster is niet klakkeloos op te lossen met een dienstopdracht. Huur dan een zzp’er of een uitzendkracht in. Het is het probleem van de zorgorganisatie, niet van de verzorgende.’

Eenzijdig rooster veranderen

In de nieuwe cao VVT staat: ‘Het vastgestelde rooster is het uitgangspunt en verschoven diensten passen niet daarbij. Per 1 januari 2023 worden deze diensten daarom uit de cao geschrapt. Dit betekent ook dat de werkgever niet eenzijdig het rooster kan veranderen zonder instemming van de medewerker.’

Dienst weigeren

Het vastgestelde rooster is het úitgangspunt, legt jurist Floris van der Wiele van vakbond CNV uit: ‘Bij een werkrelatie spelen goed werkgeverschap en goed werknemerschap ook een rol. Goed werkgeverschap zou in ieder geval meebrengen dat de werkgever pas in het uiterste geval een werknemer opdraagt om te komen, omdat de zorg ernstig in het gedrang komt, bijvoorbeeld als er mensenlevens op het spel staan. Als daarvan geen sprake is of dit wel erg makkelijk wordt aangevoerd, kun je de dienst weigeren.’

Grote plaatje

Maar in de zorg staan toch algauw mensenlevens op het spel? Heeft de verzorgende dan nog wel een poot om op te staan? ‘Je moet denk ik naar het grotere plaatje kijken’, stelt Van der Wiele. ‘Is jouw leidinggevende een goede werkgever die het beste met je voorheeft? Die oog heeft voor jouw welzijn en alles op alles zet om je te ontzien, door zzp’ers of uitzendkrachten in te huren, en je normaliter nooit opdraagt om te komen? Dan kun je afwegen om die ene dienst wel te draaien. Communiceer dan wel duidelijk dat het echt bij een incident moet blijven. Laat het niet tot een gewoonte verworden, door duidelijk grenzen aan te geven.’

Werkweigering

Maar je kunt het ook omdraaien, schetst de CNV-jurist: ‘Als het regelmatig voorkomt dat je diensten moet draaien, jij dan ook nog eens degene bent op wie vaak beroep wordt gedaan en je al op je tandvlees loopt, dan heb je uiteraard een goede reden om de dienst te blijven weigeren. Ik acht de kans zeer klein dat dit als werkweigering wordt gezien en je hierom ontslagen wordt. Werkgevers zullen in zulke gevallen dan ook niet snel tot zo’n verregaande maatregel overgaan. Doen zij dat wel of wordt daarmee gedreigd, schakel dan direct juridische hulp in.’

In gesprek gaan

‘Sowieso is het goed als je werkgever vaak dienstopdrachten geeft en je twijfelt of alle alternatieven -zoals het inzetten van uitzendkrachten of zzp’ers- bekeken zijn, hierover het gesprek aan te gaan met de leidinggevende’ , vervolgt Van der Wiele, ‘bespreek dit ook met collega’s en ga er samen over in gesprek met je leidinggevende. Als je hier niet uitkomt is het goed om te overwegen om de OR in te schakelen of de hoger leidinggevende.’

Poot stijf houden

‘Ik zou in deze casus níet toegeven, als ik de verzorgende was,’ adviseert FNV-bestuurder Bert de Haas, ‘en win advies in bij de vakbond. Wij kunnen dan in gesprek met de zorgorganisatie, desnoods wordt het een rechtszaak. Deze ondersteuning kunnen we alleen bieden als je lid bent van ons. Eventueel hebben we speciale regelingen voor verzorgenden met een kleine portemonnee. In de tussentijd houd je als team je poot stijf, want je staat in je recht. Ik begrijp dat dat spannende situaties kan geven, maar als we verzorgenden meer zeggenschap willen geven, dan is nee ook echt nee.’

Je kon dit artikel lezen omdat je een abonnement hebt op TVV